Sygn.
akt I UK 82/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia
24 sierpnia 2010 r.
Sąd
Najwyższy w składzie :
SSN
Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Halina Kiryło SSN Roman Kuczyński
(sprawozdawca)
w
sprawie z odwołania H. K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do świadczenia przedemerytalnego i
zwrot nienależnie pobranych świadczeń, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 sierpnia
2010 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 10 listopada 2009 r.,
oddala
skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
H. K., urodzony 27 stycznia 1946 r.,
posiadający wykształcenie średnie techniczne, w dniu 17 sierpnia 2006 r. złożył
wniosek o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego. We wniosku tym
ubezpieczony wskazał, że ostatnie zatrudnienie ustało z dniem 31 stycznia 2006
r. W załączonym do wniosku kwestionariuszu okresów składkowych i nieskładkowych,
jako ostatnie zatrudnienie H. K. wymienił okres pracy od 1 stycznia 2005 r. do
31 stycznia 2006 r. Jednym z załączników do wymienionego wniosku było
świadectwo pracy z dnia 31 stycznia 2006 r., które potwierdzało powyższą
okoliczność oraz zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy o zarejestrowaniu od
dnia 2 lutego 2006 r. w charakterze bezrobotnego i wypłacie zasiłku w okresie
od 10 lutego 2006 r. Decyzją z 3 października 2006 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych przyznał H. K. prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 18
sierpnia 2006 r. W okresie od 16 lipca 2006 r. do 12 sierpnia 2006r.
wnioskodawca był zatrudniony na podstawie umowy zlecenia w Biurze Turystyki
Żeglarskiej „R.". Z tytułu tego zatrudnienia otrzymał wynagrodzenie w
kwocie 1.425 zł brutto. O powyższym zatrudnieniu organ rentowy powziął
wiadomość w dniu 4 września 2007 r. Decyzją Wojewody z dnia 17 grudnia 2007r.,
kontrolującą zgodność z prawem decyzji Starosty Powiatu z dnia 24 października
2007r., wnioskodawca utracił prawo do statusu osoby bezrobotnej oraz osoby
uprawnionej do zasiłku ostatecznie z dniem 16 lipca 2006 r.
Na skutek powyższych okoliczności Zakład
Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 4 lutego 2008 r. zobowiązał H. K. do
zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu świadczenia przedemerytalnego,
za okres od 18 sierpnia 2006 r. do 31 stycznia 2008 r. w kwocie 12.417,48 zł i
odsetek za okres od 6 października 2006 r. do 4 lutego 2008 r. w kwocie 989,30
zł. Kolejną decyzją z dnia 4 lutego 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
zobowiązał H. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu zapomogi za
okres od 1 kwietnia 2007 r. do 30 kwietnia 2007 r. w kwocie 310 zł i odsetek za
okres od 2 kwietnia 2007 r. do 4 lutego 2008 r. w kwocie 30,18 zł. Następnie
decyzją z dnia 4 lutego 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił H. K.
prawa do świadczenia przedemerytalnego od dnia 18 sierpnia 2006 r. W
uzasadnieniu wyżej wskazanych decyzji wskazano między innymi, że wobec
prawomocnego pozbawienia świadczeniobiorcy statusu osoby bezrobotnej, brak jest
podstaw prawnych do przyznania świadczenia przedemerytalnego.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych wyrokiem z dnia 5 listopada 2008 r. oddalił odwołania
ubezpieczonego od wyżej wskazanych decyzji organu rentowego stwierdzając, że
Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawidłowo zobligował H. K. do zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia przedemerytalnego i zapomogi, na podstawie
art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 39 z 2004 r., poz. 353 ze zm.), albowiem
świadczenia te zostały mu przyznane i wypłacone na skutek wprowadzenia przez
wnioskodawcę w błąd organu rentowego.
Ubezpieczony zaskarżył powyższy wyrok
apelacją w całości, wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie odwołań.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych wyrokiem z dnia 10 listopada 2009 r. oddalił apelację. Sąd
podzielił ocenę faktyczną i prawną Sądu pierwszej instancji, że ubezpieczony
składając w dniu 18 sierpnia 2006 r. wniosek o świadczenie przedemerytalne
zataił przed organem rentowym fakt, iż ostatnim okresem jego zatrudnienia była
praca świadczona na podstawie umowy zlecenia od 16 lipca 2006 r. do 12 sierpnia
2006 r., co w konsekwencji doprowadziło do przyznania świadczeń, które mu nie
przysługiwały na podstawie art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd nie podzielił
także podniesionej w apelacji kwestii, jakoby poświadczenie nieprawdy o
ostatnim zatrudnieniu wnioskodawcy wynikało z wprowadzenia go w błąd przez
pracownika Powiatowego Urzędu Pracy, stwierdzając, że fakt ten nie został w
żaden sposób przez ubezpieczonego udowodniony, a to na nim - zgodnie z art. 6
k.c. - ciążył obowiązek przedstawienia dowodów na poparcie swoich twierdzeń.
Na wskazane wyżej orzeczenie ubezpieczony
wniósł skargę kasacyjną, zarzucając w niej naruszenie prawa materialnego: -
art. 2 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 5 pkt. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004
r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. z dnia 28 maja 2004 r., nr 120,
poz. 1252 ze. zm.) przez jego niezastosowanie i niezaliczenie okresu
wykonywania przez ubezpieczonego zatrudnienia na podstawie umowy zlecenie w
okresie od 16 lipca do 12 sierpnia 2006 r do okresu pobierania zasiłku dla
bezrobotnych i w rezultacie uznanie, iż ubezpieczony jest zobowiązany do zwrotu
pobranego świadczenia przedemerytalnego, podczas gdy okres ten podlega dodaniu
do okresu pobierania przez skarżącego zasiłku dla bezrobotnych co powoduje, że
nie ma podstaw do żądania zwrotu przedmiotowego świadczenia; - art. 138 ust. 1
i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227) przez błędną wykładnię w zakresie
pojęcia nienależnego świadczenia i uznanie, że przyznane skarżącemu świadczenie
jest nienależne, oraz jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy nie było
podstaw do żądania od ubezpieczonego zwrotu pobranych przez niego świadczeń; -
art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w związku z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.) oraz art. 359 § 2 i art. 481 § 1 k.c., przez zobowiązanie
ubezpieczonego do zwrotu pobranego świadczenia wraz z odsetkami liczonymi od
dnia 18 sierpnia 2006 r., podczas gdy winny być one naliczane od dnia
doręczenia decyzji obligującej skarżącego do zwrotu pobranego świadczenia; -
art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego niezastosowanie i nie podjęcie
ustaleń, czy istnieją przesłanki do odstąpienia przez organ rentowy od żądania
zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, o co wnosił
ubezpieczony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona.
Pobieranie świadczenia przedemerytalnego nie stanowi tytułu do podlegania
ubezpieczeniom społecznym. Należy jednak zauważyć, że zgodnie z art. 2 ust. 3
ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr
120, poz. 1252 ze zm.) świadczenie przedemerytalne przysługuje po upływie co
najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Osoba pobierająca
zasiłek dla bezrobotnych podlega zaś obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym
(art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Oznacza to, iż ostatnim tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez
osobę, która po utracie zatrudnienia pobiera świadczenie przedemerytalne, nie
jest ściśle rzecz ujmując, pozostawanie w stosunku pracy, lecz pobieranie
zasiłku dla bezrobotnych, nie mniej jednak w sześciu punktach art. 2 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych w sposób wyczerpujący wyliczono kategorie osób,
którym przysługuje prawo do świadczenia przedemerytalnego. Część przesłanek
powstania tego uprawnienia powtarza się; są to przesłanki dotyczące wieku osoby
uprawnionej i stażu pracy, okresu zatrudnienia u danego pracodawcy albo
pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne. Wymienione przesłanki można określić jako dotyczące
samego uprawnionego, które związane są ściśle z pracowniczym tytułem
ubezpieczenia. W art. 2 ust. 3 ustawy przewidziany został ponadto wymóg
dalszego pozostawania bez pracy, mimo wcześniejszego wykorzystania prawa do
zasiłku dla bezrobotnych. Ponadto wbrew twierdzeniom skarżącego nie było
możliwe zaliczenie okresu wykonywania przez skarżącego zatrudnienia na
podstawie umowy zlecenia w okresie od 16 lipca do 12 sierpnia 2006 r. do okresu
pobierania zasiłku dla bezrobotnych, skoro zgodnie z art. 3 ust. 5 pkt 2 ustawy
o świadczeniach przedemerytalnych do okresu 6 miesięcy pobierania zasiłku dla
bezrobotnych wlicza się okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w
rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia. Ustawa ta w art. 72 ust. 5
zalicza okresy zatrudnienia, o których mowa w art. 89 - dotyczące zatrudnienia
obywateli polskich w byłej Niemieckiej Republice Demokratycznej i byłej
Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej na podstawie umów i porozumień
międzynarodowych przypadające przed dniem 1 grudnia 1991 r. (...) oraz ust. 5a
zalicza okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przebyte przed dniem 1
stycznia 1997 r. i okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przebyte
przed dniem 1 maja 2004 r. za granicą u pracodawcy zagranicznego (...).
Stwierdzić należy zatem, na podstawie
powyższych przepisów, że podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu
pobierania zasiłku dla bezrobotnych będącego warunkiem przyznania świadczenia
przedemerytalnego jest pochodną pracowniczego ubezpieczenia społecznego, wobec
czego nie można go kwalifikować jako odrębnego, niezależnego od statusu
pracownika tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym. Należy zwrócić
uwagę, że takie poglądy były już prezentowane w judykaturze, np. w wyroku z dnia
16 sierpnia 2005 r., I UK 363/04 (OSNP 2006 nr 11-12, poz. 194), czy wyroku z
dnia 19 maja 2009 r., III UK 6/09 (niepublikowany), gdzie za „będącą ostatnio
pracownikiem” uznano również osobę pobierającą zasiłek dla bezrobotnych
bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy.
Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu
Najwyższego, nie budzi wątpliwości
kwestia, iż zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej (również w okresie
pobierania świadczenia przedemerytalnego) jest odrębnym od pracowniczego tytułem
do podlegania ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy
systemowej). Niezależnie od tego, na jaki okres została zawarta umowa
cywilnoprawna i na jak długo osoba taka traci status bezrobotnego, niewątpliwie
w okresie pobierania świadczenia przedemerytalnego ostatnim tytułem do
ubezpieczenia jest wykonywanie pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, która
nie mieści się w pojęciu „zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej” użytym w
ustawie o świadczeniach przedemerytalnych oraz w ustawie o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i nie jest ona wykonywana w ramach prac
interwencyjnych lub robót publicznych. Tak jak wyżej wskazano, przepisy ustawy
uzależniają nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego od łącznego
spełnienia warunków w postaci zatrudnienia przez okres nie krótszy niż 6
miesięcy u pracodawcy, u którego doszło do rozwiązania stosunku pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów o promocji
zatrudnienia, legitymowania się okresem uprawniającym do emerytury, posiadania
statusu bezrobotnego i pobierania z tego tytułu przez okres co najmniej 6
miesięcy zasiłku, braku odmowy bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji
odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu ustawy o
promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub
robót publicznych oraz złożenia wniosku o przyznanie świadczenia
przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez
powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania
zasiłku dla bezrobotnych.
W tym stanie rzeczy w skutek decyzji
Wojewody z dnia 17 grudnia 2007 r., na mocy której ostatecznie wnioskodawca z
dniem 16 lipca 2006 r. utracił prawo do statusu osoby bezrobotnej oraz osoby
uprawnionej do zasiłku, zasadne było stanowisko organu rentowego wobec
prawomocnego pozbawienia świadczeniobiorcy statusu osoby bezrobotnej, iż
odpadła jedna z przesłanek art. 2 ust 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych (pozostawania osobą bezrobotną), a w konsekwencji powyższego
ustało prawo do świadczenia przedemerytalnego.
Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art.
138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c., sprawą z zakresu
ubezpieczeń społecznych jest sprawa, w której wniesiono odwołanie od decyzji
organu rentowego. Zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza zatem treść
decyzji organu rentowego. Zgodnie z systemem orzekania w sprawach z tego
zakresu, sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji. W sprawie, w
której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego, przedmiot sporu nie
może więc wykraczać poza treść tej decyzji. W niniejszej sprawie skarżący
kwestionował decyzje zobowiązujące go do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
z tytułu świadczenia przedemerytalnego. Taki przedmiot decyzji wyznaczał też
granice sporu w sprawie sądowej. Chodziło zatem o rozstrzygnięcie, czy
spełnione zostały przesłanki do uznania świadczeń wypłaconych ubezpieczonemu w
spornym okresie za nienależne w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej.
Kwestia odstąpienia od żądania zwrotu tych świadczeń nie stanowiła zatem
elementu stosunku prawnego będącego przedmiotem zaskarżonej decyzji, skarżący w
tym zakresie powinien wystąpić z odrębnym wnioskiem, na skutek którego organ
wydałby decyzję w tym zakresie. Może ona
bowiem zaktualizować się dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu sporu sądowego
co do prawidłowości uznania świadczeń za pobrane nienależnie, na wniosek
ubezpieczonego, który wskaże okoliczności uzasadniające, jego zdaniem,
odstąpienie od żądania zwrotu kwot pobranych świadczeń w całości lub w części.
Sąd rozpoznający odwołanie od decyzji uznającej świadczenia za pobrane
nienależnie nie ma zatem nie tylko obowiązku, ale i uprawnienia, do badania
kwestii odstąpienia od żądania zwrotu tych kwot w myśl art. 138 ust. 6 ustawy
emerytalnej. Wynika z tego, iż do rozpoznania niniejszej sprawy przepis ten nie
ma zastosowania, a tym samym zarzut jego naruszenia nie może doprowadzić do uwzględnienia
skargi kasacyjnej.
Nie jest zasadny również zarzut, iż
zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem przepisu art. 359 § 2 k.c. i art.
481 k.c. w związku z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 84 ust. 1 powołanej ustawy,
osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest
obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach
określonych przepisami prawa cywilnego. Odesłanie do „prawa cywilnego"
dotyczy wyłącznie zasad zapłaty i wysokości odsetek, a nie zasad zwrotu
nienależnego świadczenia. W niniejszej sprawie świadczenie nie stało się
nienależne z chwilą wydania decyzji organu rentowego w dniu 4 lutego 2008 r.
tylko z chwilą wystąpienia okoliczności powodujących odpadniecie prawa do
świadczenia przedemerytalnego, które zostało stwierdzone decyzjami właściwych
organów o utracie przez skarżącego statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiłku
dla bezrobotnych.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy na
podstawie art. 398 14 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
Tak brzmi wyrok Sądu Najwyższego, który
został zignorowany zwłaszcza przez orzeczniczą recydywistkę Kubowską-Pieniążek.
Po moich skargach, m.in. do jej szefowej Barnaszewskiej, nie tylko nie została
ukarana, lecz jeszcze awansowała z zastępcy przewodniczącej na przewodniczącą
Wydziału Cywilnego Odwoławczego Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
